Những ngày qua, cuộc chiến chống đại dịch Covid-19 đã ghi nhận sự gắn bó, đồng lòng từ chính quyền đến người dân về tinh thần tương thân tương ái, về nghĩa đồng bào của những con người trong sâu thẳm tâm thức luôn kính trọng các đời Hùng Vương. Như lời của GS. TS Nguyễn Chí Bền, Nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam: “Có thể nói, tinh thần đoàn kết dân tộc đang thức tỉnh, trỗi dậy trong mỗi con người Việt Nam, kết nối mãnh liệt thành sức mạnh đại đoàn kết, đưa đất nước ra khỏi cơn hiểm nguy”.

Trong tâm thức người Việt, đền Hùng là chốn Tổ nối kết sức mạnh lòng người – Ảnh tư liệu Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam

Vừa thiêng liêng lại thế tục

– Đi qua thời gian, vượt qua các thể chế chính trị, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã vận động, biến đổi, trở thành một hiện tượng văn hóa – tín ngưỡng mang nhiều giá trị. Không biết ngày Giỗ Tổ Hùng Vương gợi cho ông những suy nghĩ gì?

– Tôi nhớ câu ca: “Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày giỗ Tổ mồng Mười tháng Ba”, như mọi người dân Việt sống ở trong nước hay ở nước ngoài, những ngày này lại hướng về ngày giỗ Tổ. Riêng tôi còn có kỷ niệm đặc biệt. Năm 2010, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch giao cho Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam (nay là Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam) xây dựng hồ sơ quốc gia trình UNESCO đề nghị ghi danh Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Khi ấy, tôi là Viện trưởng, cùng với cán bộ nghiên cứu của Viện, nhà khoa học trong và ngoài Viện, nhà khoa học ở nước ngoài, tổ chức nghiên cứu thư tịch, điền dã, thảo luận khoa học về tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Sách cổ của Trung Quốc từ thế kỷ thứ III, V đã ghi chép về Hùng Vương. Các bộ sử của ta như Việt sử lược, Đại Việt sử ký toàn thư cũng ghi chép về Hùng Vương. Các vương triều như nhà Lê, Lê Trịnh, Tây Sơn, nhà Nguyễn đều thờ phụng các vị Hùng Vương. Chúng tôi hiểu trong tâm thức dân gian, Hùng Vương vừa là vị thủy tổ, vừa là thánh vương, vừa là người lập nước, nhưng cũng là người chăm lo cuộc sống cho dân, vừa thiêng liêng lại thế tục, có mặt ở mọi tình huống của cuộc đời mỗi con người, trong cuộc sống cộng đồng theo vòng quay của thiên nhiên và mùa vụ.

– Ở phương diện xã hội, giá trị của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương thể hiện như thế nào, thưa ông?

– Đó là tính cố kết cộng đồng, truyền thống đoàn kết dân tộc. Có thể coi Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương như sợi chỉ đỏ kết nối quá khứ với hiện tại, là bệ đỡ tâm linh cho các thế hệ người Việt Nam, hành trang cho người Việt đi vào tương lai. Thờ cúng Hùng Vương, tổ chức lễ hội tưởng nhớ Hùng Vương là công việc các vương triều quân chủ ở nước ta thực hiện. Đảng, Nhà nước ta bao năm qua tổ chức lễ giỗ Tổ vào ngày 10.3 âm lịch trang nghiêm. Người dân Việt trong nước, nước ngoài luôn ghi nhớ, tham gia ngày giỗ Tổ với sự thành kính, uống nước nhớ nguồn. Đặc biệt, từ năm 2012, sau khi UNESCO ghi danh Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, công việc thiêng liêng này càng được tổ chức trang trọng hơn.

– Nhưng năm nay, cả nước đón ngày Quốc lễ trong một bối cảnh đặc biệt, khi mọi hoạt động hầu như đều bị dừng lại để chung tay phòng chống đại dịch Covid-19. Theo ông, điều đó có ảnh hưởng đến việc phát huy giá trị tín ngưỡng hay không?

– Đại dịch Covid-19 đang diễn ra trên toàn cầu, tác động tới mọi mặt đời sống kinh tế – xã hội, đời sống của mỗi con người một cách sâu sắc và ghê gớm. Tôi cho rằng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng Ủy ban Nhân dân tỉnh Phú Thọ đã phối hợp rất tốt trong bối cảnh hôm nay, khi kịp thời điều chỉnh nội dung chương trình Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng năm Canh Tý 2020, không thực hiện nội dung phần hội, tổ chức Lễ dâng hương bảo đảm trang nghiêm, thành kính, an toàn, tiết kiệm. Đấy là ứng xử của nhà quản lý văn hóa đúng với đòi hỏi của thực tiễn, song vẫn thể hiện thành kính với các vị Hùng Vương, tôn vinh giá trị văn hóa dân tộc, giáo dục truyền thống dựng nước và giữ nước, đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, tưởng nhớ các đời Hùng Vương, các bậc tiền nhân có công dựng nước và giữ nước.

“Bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ tổ tiên trong gia đình, dòng họ, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương tồn tại tâm thức con người Việt Nam: Thờ ông Tổ của đất nước, không chỉ ở ý thức mà hằn vào cõi vô thức. Vì thế, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là bệ đỡ tâm linh cho con người Việt Nam vượt qua các thách thức lịch sử mấy nghìn năm qua. Tôi tin rằng tinh thần đoàn kết dân tộc, tấm lòng của những con người hiểu nghĩa đồng bào có từ thời Hùng Vương luôn là sức mạnh tinh thần của thế hệ hôm nay, để vượt qua thách thức của lịch sử”.

(GS. TS Nguyễn Chí Bền)

Thức dậy tinh thần dân tộc

– Vào lúc khó khăn nhất, gai góc nhất lại là dịp khiến chúng ta nhận ra giá trị bản sắc của tinh thần dân tộc. Ông nghĩ như thế nào về nhận định này?

– Tôi nghĩ, Đảng, Nhà nước ta luôn chú trọng khơi dậy tinh thần dân tộc. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định, tinh thần dân tộc “luôn là động lực lớn của đất nước”. Ngày 11.4.1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến dự lễ Giỗ Tổ Hùng Vương đầu tiên của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với đông đảo tầng lớp nhân dân Thủ đô. Khi ấy, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Huỳnh Thúc Kháng dẫn đầu đoàn đại biểu của Chính phủ dâng lên ban thờ Tổ bản đồ non sông gấm vóc Việt Nam – một quốc gia thống nhất và độc lập, cùng thanh gươm thể hiện ý chí của toàn dân quyết giữ vững nền độc lập non trẻ của Tổ quốc. Thời điểm lịch sử ấy cũng là thời điểm cả dân tộc đối mặt với giặc ngoại xâm từ quân Tưởng đến quân Pháp, cả miền Bắc lẫn miền Nam. Khơi dậy tinh thần dân tộc ở thời điểm vận nước đứng trước hiểm nghèo, khó khăn, gai góc là tư tưởng vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cho nên dân tộc ta đã chiến thắng. Lịch sử chứng minh khi đất nước đứng trước thử thách thì phẩm chất đặc biệt của người Việt như ý thức dân tộc rất sâu sắc, tinh thần kiên cường bất khuất lại trỗi dậy.

– Và như ông nói, trong tâm thức dân gian, Hùng Vương vừa thiêng liêng lại thế tục, có mặt với cộng đồng ở mọi tình huống của cuộc đời mỗi con người, trong cuộc sống cộng đồng… Đặt vào bối cảnh hiện nay, điều này nên được hiểu ra sao?

– Rõ ràng, những ngày phòng và chống “giặc” Covid-19 vừa qua là minh chứng cho điều tôi vừa nói. Hai chữ “đồng bào” thiêng liêng từ huyền thoại cha Lạc Long Quân – mẹ Âu Cơ, bố Rồng – mẹ Tiên thức dậy trong mỗi người Việt Nam. Lịch sử hôm nay đã ghi bao nghĩa cử cao đẹp vì đồng bào: Hãng Hàng không Quốc gia Việt Nam cử phi công, đội bay đến các vùng tâm dịch, bất chấp nguy hiểm để đón những người con xa xứ. Tại bệnh viện, đội ngũ cán bộ y tế, từ y tá, điều dưỡng, y sĩ, bác sĩ tận tụy, thầm lặng, chấp nhận khổ cực, mất mát, đứng ở hàng đầu của cuộc chiến chống “giặc” Covid-19. Bộ đội, công an vừa giữ yên đất nước, vừa nhường cơm sẻ áo, nhường doanh trại, canh gác bảo vệ dân, lo cơm ăn nước uống cho dân…

– Vậy theo ông, làm sao kết nối giá trị của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương với nhiệm vụ của thế hệ hôm nay?

– Có thể nói, tinh thần đoàn kết dân tộc đang thức tỉnh, trỗi dậy trong mỗi con người Việt Nam, kết nối mãnh liệt mỗi con người thành sức mạnh đại đoàn kết, đưa đất nước ra khỏi cơn hiểm nguy do “giặc” Covid-19 đem đến. Còn nhiều vấn đề cần giải quyết, nhưng nhìn từ tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương thì việc tạo sự gắn kết, đồng lòng giữa Đảng, Nhà nước và người dân phải luôn là ưu tiên hàng đầu. Hiện tại, công việc này đang được thực hiện tốt. Lợi ích của dân, sức khỏe của mỗi người dân là ưu tiên hàng đầu, tạo ra sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân. Yêu thương, đồng lòng, theo nghĩa đen của hai chữ “đồng bào” con Rồng cháu Tiên là sức mạnh tinh thần đưa đất nước qua hiểm nguy, thách thức. Tưởng niệm Hùng Vương, trong bối cảnh “giặc” Covid-19 gây nguy hại, khốn khó cho đất nước, chính là khơi dậy bài học lịch sử mà cha ông ta đã đúc kết.

– Xin cảm ơn ông!

(Nguồn:http://daibieunhandan.vn/)