Tham quan di sản luôn phải đáp ứng những yêu cầu tìm hiểu và khám phá vô cùng đa dạng và chuyên sâu của du khách. Mỗi công trình di sản còn được gìn giữ đến ngày nay giống như một thực thể đã luân hồi sang một kiếp sống mới, nhưng điều mà du khách tìm kiếm không chỉ dừng lại ở những gì họ đang nhìn thấy trước mắt mà muốn được khám phá cả lịch sử của di sản đó.

Biểu diễn thực cảnh tại đô thị cổ Provins (Pháp) đưa du khách trở về thời Trung cổ

Tham quan là thỏa mãn nhu cầu của du khách

Từ thời xa xưa, khởi nguồn của du lịch văn hóa chính là những chuyến hành hương, những chuyến làm ăn buôn bán nơi phương xa của các thương nhân thời La Mã cổ đại hoặc thời Trung cổ. Trong những chuyến đi đó, các tín đồ hoặc thương nhân thường tìm đến những công trình kiến trúc tôn giáo nổi tiếng để được tận mắt chứng kiến những điều mà họ đã từng nghe kể lại hoặc đã được đọc trong những cuốn sổ ghi chép của những người đi trước. Còn với du khách hiện nay, việc tham quan các công trình di sản không chỉ đơn thuần là được thỏa mãn nhu cầu tìm hiểu chính bản thân công trình đó mà còn muốn tìm kiếm nhiều thông tin giá trị khác giúp họ làm phong phú thêm vốn sống của mình. Trong số những thông tin “được ẩn giấu” này nổi lên hai nội dung chính liên quan đến hai phương diện hoàn toàn khác nhau, nhưng lại gắn bó rất mật thiết với nhau: không gian và thời gian.

Về mặt không gian, sự hiện diện của một công trình di sản ở bất cứ nơi nào đương nhiên phải gắn liền với chính miền đất đó, với xã hội đó. Một kim tự tháp thực sự sẽ chẳng có giá trị gì nếu được xây dựng ở Bắc Âu hay một đền thờ của người Inca không thể nằm trong lòng thủ đô Seoul của Hàn Quốc. Sự thật hiển nhiên này dẫn đến một đòi hỏi thực tế của du khách khi tìm đến một công trình di sản, đó là họ không chỉ trông chờ những thông tin cơ bản về công trình đó như thời điểm xây dựng, công năng chủ đạo, ý nghĩa của một số họa tiết, hoa văn trang trí hay vật dụng được trưng bày tại đó. Điều họ muốn khám phá tiếp theo là công trình này có ý nghĩa hay tầm ảnh hưởng thế nào tới lịch sử phát triển, đời sống văn hóa và xã hội của địa phương.

Ví dụ, khi du khách tới tham quan Văn Miếu – Quốc Tử Giám Hà Nội, nhu cầu khám phá của họ sẽ chưa thể được thỏa mãn nếu chỉ được nghe giới thiệu về một nơi thờ Khổng Tử và là trường đại học đầu tiên của Việt Nam, về những hàng bia tiến sĩ đặt trên lưng rùa, về ba vị vua và danh nhân Chu Văn An được thờ ở nhà Thái học. Lớp thông tin thứ hai sẽ giúp họ cảm thấy khu di tích này có ý nghĩa hơn nhiều khi được tìm hiểu về tầm ảnh hưởng của Nho giáo dưới các triều đại phong kiến Việt Nam, về cuộc đời của một nhà nho từ khi bước chân vào con đường học vấn cho đến khi đỗ đạt làm quan ra giúp nước, về giá trị cao quý của học vị tiến sĩ thời xưa khi trước hết phải trải qua các kỳ thi hương, thi hội rồi mới được bước vào thi đình…

Việc cung cấp những thông tin này không chỉ đơn thuần dựa vào hướng dẫn viên, thuyết minh viên mà cần được thể hiện một cách sinh động qua nhiều hình thức khác nhau, từ sắp đặt trưng bày, không gian trải nghiệm đến ứng dụng thực tế ảo, mô phỏng 3D… Mặt khác, không ít khu di tích hiện nay đang trăn trở trong việc làm thế nào để kéo dài thời gian lưu lại của du khách và khuyến khích chi tiêu trong quá trình tham quan. Những mục tiêu đó chỉ có thể đạt được khi công trình di sản không chỉ đơn thuần là một thực thể kiến trúc cổ còn gìn giữ được để du khách đi lướt qua mà phải trở thành những không gian khám phá và trải nghiệm khiến họ phải dừng chân, phải ngồi xuống quan sát thật lâu, tìm tòi những giá trị có chiều sâu văn hóa của một đất nước có lịch sử hàng ngàn năm như Việt Nam.

Văn Miếu – Quốc Tử Giám cần sớm có những không gian thể hiện sinh động hơn cuộc đời của một nhà nho

Sau tham quan du khách sẽ nghĩ gì về di sản?

Về phương diện thời gian, yếu tố đầu tiên làm nên giá trị của một công trình di sản chính là niên đại của công trình đó. Sở dĩ những công trình này được coi trọng, được xếp hạng và bảo tồn là bởi chúng mang trong mình những đặc điểm phản chiếu hình ảnh của một hoặc nhiều thời kỳ đã qua. Chúng như những tấm gương mà khi nhìn vào đó, người ta sẽ thấy tái hiện một giai đoạn lịch sử nhất định, nhưng chúng vẫn đang hiện diện trong cuộc sống hiện tại như một ký ức đầy sống động. Có thể sử dụng một lối diễn đạt hình ảnh là mỗi công trình di sản còn được gìn giữ đến ngày nay giống như một thực thể đã luân hồi sang một kiếp sống mới, nhưng điều mà du khách tìm kiếm khi tới thăm không chỉ dừng lại ở những gì họ đang nhìn thấy trước mắt mà muốn được khám phá cả “kiếp trước” của những di sản đó. Thêm một lần nữa, những giá trị biểu đạt này phụ thuộc rất nhiều vào những cách làm sáng tạo để đưa được du khách ngược dòng thời gian trở về đúng thời kỳ mà công trình đó được hình thành và khai thác theo đúng công năng chủ đạo, cho dù giờ đây chúng chỉ còn là một phế tích hay một dấu tích khảo cổ như trường hợp những dấu tích hoàng cung tại Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long – Hà Nội.

Khác với một số loại hình du lịch như nghỉ dưỡng, thể thao hay khám phá thiên nhiên chỉ chủ yếu đòi hỏi có cảnh quan tự nhiên đẹp và cơ sở hạ tầng tiện nghi, du lịch di sản nói riêng và du lịch văn hóa nói chung luôn phải đáp ứng những yêu cầu tìm hiểu và khám phá vô cùng đa dạng của du khách với nhiều thông tin chuyên sâu về lịch sử, văn hóa, xã hội, phong tục tập quán… Điều đó đòi hỏi các cơ quan, đơn vị đang quản lý khai thác du lịch đối với các công trình, địa danh di sản cũng như các doanh nghiệp lữ hành luôn phải tìm ra những cách làm mới, những hình thức diễn giải, trải nghiệm sáng tạo nhằm giúp cho du khách hiểu được đầy đủ giá trị của mỗi di sản mà họ tới thăm, đồng thời cũng hiểu thêm về những giá trị nền tảng của văn hoá truyền thống Việt Nam, của đời sống xã hội không chỉ ở thời điểm hiện tại mà cả trong quá khứ. Có như vậy, mỗi di sản mới mang đến cho du khách đầy đủ những giá trị từ “tiền kiếp” của chúng, khiến cho mỗi viên gạch cổ, mỗi họa tiết trên viền mái công trình không còn là những bộ phận vô tri vô giác mà trở thành những nhân vật sống động trong những câu chuyện văn hóa có sức sống lâu bền.

(Theo: Quốc Toàn – http://www.baodulich.net.vn/)